ترجمه قانون در طب (کتاب)کتاب « القانون فی الطب » از شاه کارهای علم پزشکی است که به قلم شیخ الرئیس، حکیم ، ابو علی سینا ، به رشته تحریر درآمده است. از جمله ترجمه‌هایی که اخیرا از این اثر صورت گرفته است، ترجمه فارسی به قلم آقای علیرضا مسعودی است. ۱ - انگیزه نگارشکتاب «القانون فی الطب»، پس از تالیف، مورد توجه پزشکان و محققان بسیاری قرار گرفت که ترجمه، شرح و تحشیه‌های گوناگون، مؤید این مدعا است. ترجمه قانون به زبان‌های مختلف از جمله کارهایی است که پیرامون این اثر انجام شده است. در این میان چندین ترجمه به زبان فارسی به چشم می‌خورد؛ از جمله ترجمه‌هایی که اخیرا از این اثر صورت گرفته است، ترجمه فارسی به قلم آقای علیرضا مسعودی است. وی، در باره انگیزه اش پیرامون ترجمه قانون، چنین می‌نویسد: از ابتدای آشناییم با طب، به سراغ کتاب قانون شیخ الرئیس، ابو علی سینا رفتم و ترجمه موجود از آن را برای استفاده تهیه کردم، سپس به دلیل نارسا بودن برخی عبارات، بهتر دیدم که به متن عربی قانون مراجعه نمایم تا شاید از طریق زبان اصلی بهتر بتوانم با موضوع، ارتباط برقرار نموده و به نظریات طبی شیخ، واقف گردم و طبعا در پاره‌ای از موارد به تطبیق ترجمه موجود از قانون با متن عربی آن می‌پرداختم و در این بین به تفاوت‌های بسیاری در آن پی بردم؛ به طوری که در بسیاری از موارد برای درک و اطمینان بهتر به ناچار باید به متن عربی قانون مراجعه می‌کردم و ترجمه نمی‌توانست من را از متن اصلی بی نیاز کند و به تدریج با دقت بیشتر و با آشنایی با استاد محقق جناب آقای اسماعیل ناظم ، به اتفاق به اشتباهات اساسی و فاحش در برگرداندن متن عربی به فارسی برخورد نمودیم که استفاده درست از یک کتاب علمی و فنی را دچار تردید و آن را از درجه اعتماد و اعتبار ساقط می‌نمود؛ آن هم کتابی به اهمیت قانون که مرجع و منبع بی بدیل در علم طب شمرده می‌شود، لذا به این نکته توجه نمودیم که اگر بنا باشد طب سنتی از انزوا خارج گردد و از اضمحلال نجات یابد، باید کتاب‌های منبع و معتبر این علم را دریافت و در این زمینه از جمله کارهای لازم، تصحیح و تنقیح و ترجمه دقیق متون و منابع اصیل این علم می‌باشد. تصحیح و بازنویسی متون فارسی طب به سبب تغییرات و تفاوت‌هایی که در نوشتار و واژگان آن پدیدار گردیده است و در کنار آن ترجمه متون عربی ضروری می‌باشد. [۱]
ترجمه قانون در طب، ابن سينا-مسعودی، ص۸.
۲ - ساختار کتابکتاب قانون در پنج بخش (به تعبیر مؤلف، در پنج کتاب)، به رشته تحریر درآمده است: کتاب اول: مبانی و کلیات طب. کتاب دوم: داروهای ساده. کتاب سوم: بیماری‌های جزیی که در هر یک از اندام بدن از سر تا قدم رخ می‌دهد. کتاب چهارم: بیماری‌های عمومی که اختصاص به عضوی خاص ندارد، مثل تب‌ها . کتاب پنجم: داروهای مرکب (قرابادین). ترجمه این اثر نیز از همین ترتیب پیروی می‌کند. البته آنچه از ترجمه این کتاب تا کنون چاپ و منتشر شده تنها کتاب اول از کتاب‌های پنج گانه قانون است. در این بخش از کتاب قانون که خود، شامل شش بخش کوچک تر است، این مباحث مطرح می‌شود: ۱. تعریف و موضوع علم طب . ۲. ارکان. ۳. مزاج‌ها. ۴. اخلاط. ۵. تشریح که مفصل‌ترین بخش این کتاب است. ۶. قوا و افعال. هر بخش از این بخش‌های شش گانه، خود، به فصل‌های کوچک تری تقسیم می‌شود. ۳ - گزارش محتواقانون، مشهورترین کتاب پزشکی طب سنتی است؛ از این رو مشتاقان طب به این کتاب توجه بسیاری دارند، ولی چون متن این کتاب عربی است، کسانی که با زبان عربی آشنایی ندارند، فهم این اثر برایشان نامقدور است. افزون بر این، نادرستی و تصحیف راه یافته به برخی از کلمات و عبارت‌های قانون، باعث شده فهم کتاب حتی برای آشنایان به زبان عربی هم چندان آسان نباشد. این دو امر استاد مسعودی را بر آن داشته که دست به دو اقدام بزند: ۱. ترجمه قانون به زبان فارسی. ۲. تصحیح متن قانون بر اساس نسخ معتبر و موجود از آن. البته قبل از ایشان شرفکندی تمامی کتاب قانون را به فارسی ترجمه نموده و هم چنین برخی از ناشران عرب ادعای تصحیح این اثر را نموده‌اند، ولی نه ترجمه شرفکندی چندان معتبر است و نه ادعای این ناشران، درست. استاد مسعودی در تصحیح متن کتاب، از چهار نسخه قانون و منابع فرعی دیگر از جمله ذخیره خوارزم شاهی بهره برده است. ۴ - وضعیت کتابکتاب قانون در طب، در اسفند ماه سال ۱۳۸۶ ش، با ویراستاری آقای سید مصطفی حسینی و محمد باقر ملکیان توسط انتشارات مرسل در ۵۶۰ صفحه چاپ و منتشر شده است. استاد مسعودی در ابتدا، مقدمه‌ای نسبتا مفصل پیرامون ترجمه قانون، تصحیح آن و کمی و کاستی‌های ترجمه شرفکندی از قانون نگاشته است. متن اصلی کتاب به دو بخش تقسیم شده که بخش اول متن تصحیح شده عربی و بخش دوم متن ترجمه کتاب است.پاورقی‌های بخش عربی گاه در بر گیرنده مطالبی از شروح معتبر قانون و گاه در بر گیرنده اختلاف نسخ است و پاورقی‌های بخش فارسی تنها در بر دارنده نکاتی توضیحی مرتبط با متن است. علاوه بر این، استاد مسعودی متن عربی قانون را اعراب گذاری نموده‌اند که این، برای فهم عبارت‌ها، مشکل گشا خواهد بود. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |